Tym artykułem rozpoczynamy cykle publikacji, które prowadzą – warstwy po warstwie – przez cały system ETICS, który stosuje się do sugestii warunków technicznych i rzeczywistych praktyk budowlanych. Celem jest najobszerniejsze przybliżenie problemów i sposobów ich uniknięcia. W pierwszym etapie omówione zostanie przygotowanie podstaw.
Czym jest System ETICS?
External Thermal Insulation Composite System (ETICS) to nazwa warstwowego układu wykończenia elewacji, pełniącego funkcję ozdobną, oraz przede wszystkim izolacyjną. Wiele firm produkujących materiały budowlane posiada w swoich ofertach zestawy pozwalające na wykonanie ocieplenia zgodnego z własnym systemem zdefiniowanym w dokumencie nazwanym Krajową Oceną Techniczną (KOT). System, wykonany zgodnie z zaleceniami, zapewnia skuteczną izolację termiczną budynku i może spełniać swoją funkcję latami. Jednak stosowanie się do wytycznych a realia wykonawcze to często dwie zupełnie różne historie. Przydatnym dokumentem, pozwalającym na kontrolę poprawności prac, są Warunki Techniczne Wykonania I Odbioru Robót Budowlanych, wydane przez Instytut Techniki Budowlanej. Co ważne, dokument ten nie jest wiążącą prawnie normą – stanowi jedynie zbiór wskazań i rekomendacji ITB, na podstawie których często sporządzana jest umowa pomiędzy inwestorem a wykonawcą.
Skoro więc nie ma jednoznacznych prawnych wymogów, co do wykonania systemu ociepleń, dlaczego wykonawcy powinni zwracać uwagę na zalecenia producenta i wytyczne ITB podczas kolejnych etapów prac?
Odpowiedź jest prosta: ponieważ wytyczne te zostały opracowane na podstawie wieloletnich doświadczeń dużej grupy specjalistów uczestniczących w instalacjach systemów ETICS lub diagnozujących przyczyny powstałych problemów na elewacjach. Wytyczne te są zresztą systematycznie uaktualniane, w miarę jak przybywa doświadczeń i wiedzy w tym zakresie. Rozwiązania, które są w nich zawarte, mają przyczynić się do bezawaryjnego funkcjonowania systemów ETICS i podniesienia ich trwałości eksploatacyjnej. Ponadto w przypadku braku projektu ocieplenia, cała odpowiedzialność za jego wykonanie spada na wykonawcę - a w przypadku wątpliwości lub awarii, poprawność wykonania będzie oceniana właśnie przez pryzmat wytycznych.
Etap pierwszy – przygotowanie podłoża pod ETICS.
Podłoża, na których instalowane są systemy ociepleń ETICS, stanowią w przeważającej mierze ściany zewnętrzne budynków, stropy w przejściach bramnych, a także powierzchnie elementów architektonicznych wbudowanych w bryłę budynku: wszelkiego rodzaju wykusze, podcienia, płyty balkonowe, elementy konstrukcyjne wsporcze itp.
Przed przystąpieniem do prac należy przeprowadzić dokładną diagnostykę, w celu określenia rodzaju i stanu technicznego przegrody, na której ma być instalowane ocieplenie.
Spośród najczęściej spotykanych przegród budowlanych występują:
- ściany betonowe monolityczne lub prefabrykowane,
- ściany z betonu komórkowego,
- ściany murowane z elementów pełnych lub pustaków ceramicznych, silikatowych, betonowych lub betonu komórkowego.
Prawidłowe przygotowanie podłoża jest jedną z podstawowych czynności przed przystąpieniem do jakichkolwiek prac budowlanych. Zgodnie z wytycznymi ITB rodzaj i stan podłoża powinien być opisany już w projekcie ocieplenia – stanowi to niemałe ułatwienie przy rozpoczęciu prac. Ważne jest, aby podłoże było równe, płaskie, oczyszczone oraz posiadało odpowiednią wytrzymałość. Według Prawa Budowlanego, nie każda realizacja systemu ociepleń wiąże się z koniecznością wykonania projektu, i w takiej sytuacji diagnostyka podłoża (i odpowiedzialność za jej wynik) spada na wykonawcę.
Nierówność podłoża
Pierwszym problemem jest nierówność podłoża. Zbyt duże odchylenia mogą być niemożliwe do zamaskowania poprzez dobijanie klejonego materiału izolacyjnego, a nierówności będą widoczne na powierzchni wykończonej. Zgodnie z wytycznymi dopuszczalne są odchylenia podłoża od -4 mm do +2 mm na łacie dwumetrowej.
Wszelkie większe odchyłki należy wyrównać:
- systemową zaprawą klejową w przypadku odchyłek do 10 mm,
- zaprawą wyrównującą zalecaną przez producenta systemu w przypadku odchyłek od 10 do 20 mm,
- zastosowaniem płyt izolacyjnych o różnej grubości lub innym rozwiązaniem zalecanym przez producenta systemu w przypadku odchyłek ponad 20 mm.
Nieprawidłowo przygotowana powierzchnia może skutkować pogorszeniem, a nawet całkowitym brakiem przyczepności zaprawy klejącej do podłoża. Warto zrozumieć dlaczego tak się dzieje i jak właściwie wyglądają skutki niskiej adhezji.
Gruntowanie podłoży
Szczególnie istotną kwestią, która często pojawia się na wstępnym etapie wykonawstwa, jest gruntowanie podłoży, nawet tych w nowo realizowanych obiektach. Dotyczy to zarówno ścian monolitycznych betonowych (podłoża nienasiąkliwe), jak i tych wykonywanych z elementów drobnowymiarowych: pustaków silikatowych lub bloczków z betonu komórkowego (podłoża nasiąkliwe).
W praktyce bardzo często zdarza się, że nowe podłoża nie są w ogóle gruntowane. Z tej przyczyny dochodzi z czasem do odspojenia się zaprawy klejącej od podłoża. Podłoża nasiąkliwe powinny być gruntowane gruntami wodnymi, których funkcją jest odcięcie chłonnego podłoża od zaprawy klejowej. Należy pamiętać, że niekiedy podłoża silikatowe lub wykonane z betonu komórkowego wymagają aż dwukrotnego gruntowania (różni producenci, szarże produkcyjne).
W przypadku braku lub niedostatecznego zagruntowania podłoża chłonnego dochodzi do sorpcji wody zarobowej w podłoże, zatem obniżenia jej zawartości w zaprawie, co prowadzi do zatrzymania procesu hydratacji cementu, a w efekcie zaniżenia lub utraty adhezji.
Fot.: Całkowite odspojenie materiału na niezagruntowanej powierzchni ściany wykonanej z bloczków silikatowych – na powierzchni przegrody po zerwaniu izolacji termicznej pozostały jedynie widoczne ślady po zaprawie klejącej.
W przypadku podłoży o niskiej chłonności często spotkać się możemy z powierzchnią zbyt gładką, ograniczającą znacznie możliwość fizycznego zakotwiczenia zaprawy klejącej na ścianie. Efekt będzie podobny jak w przypadku braku zagruntowania podłoża chłonnego gruntem penetrującym. W takiej sytuacji jednak, wskazane jest użycie gruntu powłokowego zwiększającego adhezję. Grunt taki zawiera kruszywo rozproszone w masie polimerowej, dając efekt rozwinięcia powierzchni i zapewniając przyczepność kleju do podłoża.
Warto w tym miejscu wspomnieć, że grunty wymagają przemieszania przed aplikacją w celu ujednolicenia masy – w przypadku zbyt dużej separacji możemy uzyskać efekt podobny jak przy braku gruntowania.
Fot.: Podłoże niechłonne zagruntowane niewymieszanym gruntem powłokowym – widać całkowity brak kruszywa na powierzchni, brak adhezji „placka” z zaprawy klejącej – gładkość powierzchni (po prawej).
Przygotowanie już istniejących elewacji pod ETICS
Nieco więcej pracy należy włożyć w przygotowanie istniejących elewacji pod ETICS. W sytuacji pracy na istniejącym obiekcie należy wziąć pod uwagę czystość podłoża – w przypadku pozostawienia zanieczyszczeń na powierzchni redukujemy znacznie adhezję kleju do podłoża, a w skrajnych przypadkach całkowicie uniemożliwiamy zakotwiczenie materiału na powierzchni (np. klejenie izolacji termicznej do łuszczącej się powłoki malarskiej). Dzieje się tak, gdyż klej zamiast z podłożem wiąże się z luźnymi cząstkami na ścianie.
Niestety, nie zawsze jest to widoczne od razu – wykonawca może z powodzeniem przejść przez kolejne etapy prac, ale finalnie system ociepleń będzie trzymał się głównie na warstwie zbrojonej i wyprawie tynkarskiej. Wizualnie będzie wszystko w porządku, natomiast właściwości systemu nie będą zapewnione, nie wspominając o jego trwałości. Odspojona warstwa ocieplenia spadnie natychmiast bądź po czasie, odrywając jednocześnie połać systemu.
W przypadku istniejących podłoży, które budzą zastrzeżenia na etapie diagnostyki, należy wykonać następujące prace przygotowawcze:
- powierzchnie brudne i zakurzone: mycie ciśnieniowe z użyciem detergentów,
- powierzchnie pylące: odpylenie, mycie ciśnieniowe,
- powierzchnie z wysoleniami: czyszczenie szczotką na sucho, neutralizacja soli, zmycie ciśnieniowe wodą,
- powierzchnie skażone mikrobiologicznie: czyszczenie mechaniczne z zastosowaniem środków biobójczych, zmycie ciśnieniowe wodą,
- powierzchnie zawilgocone - należy bezwzględnie osuszyć i usunąć źródło zawilgocenia!
Ostatecznie nie należy również zapominać o możliwości wykonania systemu ociepleń na już istniejącym systemie, który był zabudowywany w końcu lat 90-tych ub. w. lub na początku XXI w. W międzyczasie bardzo istotnie zostały zmniejszone wartości min. współczynnika przenikania ciepła U (z wartości 0,5W/m2*K do 0,2W/m2*K), przy jednoczesnym bardzo wysokim wzroście cen energii. W tej sytuacji takie działania, polegające na zwiększeniu izolacyjności przegród budowlanych wydają się być oczywiste.
Przed przystąpieniem do instalacji dodatkowego ocieplenia na istniejącym systemie ETICS należy wykonać odkrywki co najmniej jednej płyty izolacyjnej na 100 m2 elewacji i dokonać oceny:
- stanu i sposobu mocowania do ściany,
- stanu materiału termoizolacyjnego, czy jest suchy i spoisty,
- stanu warstwy wierzchniej, czy poszczególne elementy nie ulegają odspojeniu, czy nie występuje pylenie, czy powierzchnia jest wolna od porażenia biologicznego.
W przypadku zaobserwowania jakichkolwiek zmian destrukcyjnych istniejąca warstwa ocieplenia powinna zostać usunięta, w przeciwnym wypadku można wykonać ocieplenie w kolejnej warstwie.
Sprawdzenie wytrzymałości podłoża
Inną istotną kwestią przygotowania podłoża jest sprawdzenie jego wytrzymałości. Zaleca się wykonanie trzech testów pull-off na każde 100 m2 powierzchni elewacji, z wykorzystaniem specjalnego urządzenia. W praktyce jednak mało który wykonawca jest w jego posiadaniu.
Alternatywnym rozwiązaniem jest wykonanie prób przyczepności na oczyszczonym podłożu z użyciem styropianu o wytrzymałości na rozciąganie co najmniej 100 kPa o wymiarach 100 x 100 mm. Kostki takie pokrywa się klejem przewidzianym w danym rozwiązaniu systemowym w warstwie o grubości około 10 mm, a następnie dociska do podłoża tak, aby uzyskać jak najszczelniejsze przyleganie. Przyjmuje się wykonanie przynajmniej jednego punktu pomiarowego na każde 100 m2 elewacji, w różnych miejscach (8-10 punktów). Kostki zrywa się po kilku dniach w zależności od panującej temperatury: po 3 dniach gdy temperatura w trakcie doby nie spadła poniżej 10°C, po 5 dniach przy temperaturze między 5 a 10°C, oraz po 7-10 dniach przy temperaturze poniżej 5°C. Styropian należy zerwać ręką ciągnąc prostopadle od podłoża. Jedynym akceptowalnym wynikiem jest zniszczenie materiału izolacyjnego podczas próby zerwania.
Fot.: Prawidłowy wynik badania przyczepności – zniszczenie w warstwie materiału izolacyjnego.
Po upewnieniu się, że podłoże jest wytrzymałe i prawidłowo przygotowane, można przystąpić do kolejnego etapu prac, czyli klejenia materiału termoizolacyjnego. Jakie wyzwania się z tym wiążą przybliżymy w kolejnej części cyklu.
Jakub Lisowski
Młodszy kierownik ds. Rozwoju Produktów ATLAS sp. z o.o.